Pozłota – nimb boskości

Nie da się ukryć, że złoto od wieków postrzegane jest jako metal o boskich atrybutach. I ze względu na swe fizykochemiczne właściwości, i na skutek rzadkości jego występowania i, przede wszystkim, z powodu jego unikalnej, świetlistej barwy. Nic dziwnego więc, że bardzo szybko zostało wykorzystane do sakralnych celów, stając się głównym materiałem do wykonania i zdobienia przedmiotów o charakterze religijnym.

Oczywiście, równie bardzo szybko okazało się, że jest to rozwiązanie drogie i pochłaniające mnóstwo cennego kruszcu, dlatego rozpoczęto poszukiwania alternatywnych metod ozdabiania złotem sakralnych artefaktów. Złoto jako materiał jest wyjątkowo kowalne i rozciągliwe, co sprawiło, że do nakładania na przedmioty poczęto rozbijać je i rozwalcowywać na bardzo cieniutkie płatki. Tak powstało pozłotnictwo. Jego techniki rozwijały się stosownie do możliwości pozyskania coraz cieńszych płatków i różnych innych form złota (proszek). Pozłotnictwo znalazło zastosowanie w zdobieniu wielu przedmiotów, ale najbardziej jego zalety docenili malarze i rzeźbiarze. W malarstwie nakładanie pozłoty powszechnie stosowano do wykonania tła obrazu i aureoli przedstawionych na nich świętych postaci, przydając im w ten sposób nimbu boskości. Szczególnie rozwinęło się w malarstwie bizantyjskim, skąd przeniknęło do sztuki sakralnej i świeckiej Zachodniej Europy, przede wszystkim w formie ikon.

Pozłota w ikonopisarstwie

Dzięki użyciu głębokiej symboliki i wykorzystaniu złota oraz zastosowaniu określonych zasad przygotowania dzieła udało się twórcom ikon osiągnąć coś wyjątkowego – stworzyć dzieła mistyczne i komunikujące się z odbiorcą. Złoto przecież symbolizuje świętość, obecność Boga i jego chwałę, a odpowiedni kolor szaty dopasowany musi być do charakteru sportretowanej postaci; czerwień symbolizuje męczeństwo, brąz – ubóstwo. Płatki złota na ikony nakładano zwykle jako wypełnienie aureoli lub w formie tła ikony. Robiono to w obu popularnych technikach, czyli na pulment i na mixtion, zamiast złotych płatków stosowano także inny materiał (srebro, szlagmetal). W przypadku kładzenia pozłoty na mixtion pokrywa się nim pozłacaną powierzchnię i po pewnym czasie (zależy on od rodzaju zastosowanego mixtionu, w przypadku tłustego lepiej zabezpieczyć podłoże roztworem spirytusu i szelaku, aby nie dopuścić do wsiąkania mixtionu w podłoże) nakłada pozłotę, którą następnie zabezpiecza się szelakiem przed wilgocią. By uzyskać wysoki połysk złoconych elementów ikony, nakłada się pozłotę metodą na pulment. Należy rozrobić bolus (glinkę) z klejem naturalnego pochodzenia i pokryć wyznaczoną powierzchnię, a następnie wypolerować krótkim pędzlem lub filcem. Potem trzeba zwilżyć powierzchnię roztworem alkoholu (max. 40%) i można już ostrożnie nakładać płatki złota. Po nałożeniu – docisnąć i wypolerować agatem do uzyskania pożądanego połysku.